"Ոչ ընթացիկ ակտիվների հաշվապահական հաշվառման առանձնահատկությունները” թեմայով մագիստրոսական ատենախոսության անոտացիա

Տվյալ ատենախոսության շրջանակներում ուսումնասիրվում է ոչ ընթացիկ ակտիվների տնտեսագիտական էությունը՝ հիմնական միջոցների, ոչ նյութական ակտիվների հաշվառման ընդհանուր կարգը, ինչպես նաև տրվում է սկզբնական փաստաթղթերի վերաբերյալ ընդհանուր պատկերացում:
"Հաշվապահական հաշվառման մասին’’ ՀՀ օրենքի (26.12.2002թ.) համաձայն՝ ակտիվը կազմակերպության կողմից վերահսկվող միջոց է՝ որպես կատարված գործառնությունների արդյունք, որից ակնկալվում է ապագա տնտեսական օգուտների ներհոսք կազմակերպություն։
Շուկան ենթադրում է տարբեր կազմակերպությունների միջև ուժեղ մրցակցություն, որտեղ կարող են հաղթել նրանք, ովքեր առավել արդյունավետ են օգտագործում իրենց տրամադրության տակ եղած տարբեր ռեսուրսները։ Այդ պատճառով շատ կազմակերպություններ մեծ ջանքեր են գործադրում բոլոր արտադրական գործոնների, մասնավորապես հիմնական միջոցների օգտագործման արդյունավետության բարձրացման ուղղությամբ։
Ոչ ընթացիկ ակտիվների հաշվապահական հաշվառումը խորունկ է և ծավալուն, անհնար է այն խորապես ուսումնասիրել մեկ աշխատությունում, այդ իսկ պատճառով ուսումնասիրության օբյեկտի շրջանակները նեղացվել է, և ընդգրկում է միայն ոչ ընթացիկ ակտիվների կազմում առանձնահատուկ տեղ զբաղեցրած հիմնական միջոցների հաշվապահական հաշվառման կազմակերպման, նրանց օգտագործման վերլուծության հարցերը:
Ատենախոսությունում նկարագրված է առկա հիմնական միջոցների և նրանց մուտքագրման, հիմնական միջոցների ամորտիզացիայի հաշվառումը, հիմնական միջոցների նորոգման հաշվառումը, նրանց տեսակները, օտարման և դուրսգրման հաշվառումը, հիմնական միջոցների գույքագրման և վերագնահատման հաշվառումը: Վերլուծությունը կատարվել է բաժնետիրական ընկերության օրինակի հիման վրա, որտեղ վեր է լուծվել ոչ ընթացիկ նյութական ակտիվների, մասնավորապես, հիմնական միջոցներով ապահովվածության և ակտիվների օգտագործման արդյունավետությունը: Կազմակերպության վերլուծական ծառայությունների առջև դրվել են հետևյալ խնդիրները` գնահատել կազմակերպության ապահովվածությունը հիմնական միջոցներով, որոշել հիմնական միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը բնութագրող ցուցանիշների վրա տարբեր գործոնների ազդեցությունը։
Հիմնական միջոցների վերլուծական գործընթացում օգտագործվում են կազմակերպության Ֆինանսատնտեսական գործունեության ծրագրային և արդյունքների մասին հաշվապահական հաշվետվությունը ձևերը:
Վերլուծական գործընթացը նպատակահարմար է եղել սկսել հիմնական միջոցների կազմի ու կառուցվածքի մեջ տեղի ունեցած փոփոխությունների գնահատմամբ, ինչն էլ պայմանավորված է հիմնական միջոցների լավարկման միջոցով դրանց օգտագործման արդյունավետության մակարդակի բարձրացման անհրաժեշտությամբ։ Վերլուծական գործընթացում գնահատվել է հիմնական միջոցներով և դրանց առանձին տեսակներով կազմակերպության և նրա կառուցվածքային ստորաբաժանումների ապահովվածության աստիճանը` ինչպես բացարձակ, այնպես էլ հարաբերական ապահովվածությունը: Վերջինիս դեպքում հաշվի է առնըվել նաև նրա գործարար ակտիվության մակարդակը։
Հիմնական միջոցների օգտագործման արդյունավետության մակարդակը բնութագրվում է շահութաբերության և ֆոնդահատույցի ցուցանիշներով: Հիմնական միջոցների օգտագործման արդյունավետության վերլուծության ընթացքում օգտագործվել են շղթայական տեղադրումների և տարբերությունների եղանակները։ Հաշվարկները կատարվել են բացարձակ մեծությունների տարբերության եղանակով, որոշվել է նշված գործոնների ազդեցությունը հիմնական միջոցների արդյունավետության փոփոխության վրա:
Այսպիսով, հիմնական միջոցների շահութաբերության (արդյունավետություն) մակարդակի փոփոխությունը, պայմանավորված լինելով ինչպես դրանց հատույցի, այնպես էլ իրացման շահութաբերության ազդեցությամբ, կազմում է + 3.47: Հիմնական միջոցների օգտագործման արդյունավետության վերլուծության գծապատկերից երևում է, որ հատույցի փոփոխության վրա ազդում են տարբեր գործոններ: Հիմնական միջոցների հատույցի մեծության շեղման վրա ազդող առաջին կարգի գործոններից են՝ ակտիվ մասի տեսակարար կշռի և դրա հատույցի փոփոխությունները: Երկու գործոնների ազդեցությունը միասին կազմել է 0.02:
Անհրաժեշտ է եղել նաև հանգամանալի ուսումնասիրել հիմնական միջոցների ակտիվ մասի օգտագործման աստիճանը։ Մեքենասարքավորումների օգտագործման վերլուծությունը կատարվում է դրանց քանակը, աշխատաժամանակը և հզորությունը բնութագրող ցուցանիշներով։ Վերլուծության գործընթացում կարևոր նշանակություն ունի հիմնական միջոցների տեխնիկական մակարդակի գնահատումը:
Հիմնական միջոցների ակտիվ մասի հատույցի մեծությունը պայմանավորված է մեքենասարքավորումների քանակի, աշխատաժամանակի արտադրողականության ազդեցությամբ: Հիմնական միջոցների ակտիվ մասի միավորի աշխատաժամանակը ներկայացվել է որպես աշխատած օրերի թվի, հերթափոխության գործակցի և հերթափոխի միջին տևողության, իսկ միջին տարեկան արժեքը` դրանց քանակի և միավորի միջին գնի արտադրյալ: Այդ գործոնների հանրահաշվական գումարը կազմել է 0.2:
Այպիսով, ենթադրվում է, որ վերլուծական հետազոտությունների արդյունքներով նպատակահարմար է բացահայտել հիմնական միջոցների օգտագործման արդյունավետության մակարդակի բարձրացման պաշարները։